Antigone

Antigone, dochter fan de foarige Kening Oidipous, freget oan har suske oft hja meidwaan wol oan in ferbeane ûndernimming: it symboalysk begraven fan harren broer.
Dizze broer wie nammentlik nei harren bertestêd ta set, om’t hy neffens in ûnderlinge ôfspraak de hearskippij oer Thebe opeaske. By it belis binne de broers yn in twakamp omkommen. De nije kening Kreon hat ferbean om it lyk fan de earste broer, dy’t as lânferrieder beskôge waard, te begraven. As it suske Ismene it net oandoart om it ferbod te oertrêdzjen, seit Antigone dat hja it allinne wol dwaan sil.
Yn it dêropfolgjende diel sjogge wy de nijbakken hearsker Kreon in soarte fan regearingsferklearring ôflizzen, dêr’t hy yn ferklearret dat hy him tsjin eltsenien keare sil dy’t it algemien belang skea docht. Fuortendaliks dêrnei fertelt in soldaat, dat immen sân oer it
lyk útstruid hat, sadat Kreon syn earste ferbod al oertrêde is. De oertrêder blykt syn eigen nichtsje Antigone te wêzen, dy’t fersein is oan syn soan.
Ta argewaasje fan Kreon is hja ek noch grutsk op har died. Om’t hy syn gesach net ûnderwrot sjen wol, feroardielt hy har ta de fêststeld straf. Ek Ismene wurdt ta de dea feroardiele.
De âlde sjenner en profeet Tiresias wârskôget Kreon. Dy kin him lykwols net yntinke dat hy ferkeart hannelet en hy fertinkt de sjenner der fan op persoanlik gewin út te wêzen.
Yn in folgjende konfrontaasje tusken Antigone en Kreon ferhurdzje de stânpunten harren allinne mar. Wol ûntsjocht Kreon no Ismene en ûnder druk fan de âldsten fan de stêd (dy’t it koar fan de trageedzje foarmje) beslút hy om har net libbend te begraven. Op dy wize kin hy syn maatregel útfiere en dochs syn hannen net brâne oan de oertrêdings tsjin de ‘ûnderierdske’ wetten dêr’t Antigone him fan beskuldige.
Antigone nimt no ôfskie. Nettsjinsteande har iensumens en wanhoop fan har net ferfolle libben, hat hja gjin spyt.
Yn de folgjende sêne sjogge wy hoe’t de soan Haimon syn heit Kreon op oare tinzen besiket te bringen. Noch hieltiten kin Kreon net tajaan.
Krekt as de sjenner Theresias mei allegear ûngeunstige foartekens oan komt setten, jout Kreon ta dat hy mooglik te fier gien is. Hy jout opdracht om Antigone te befrijen. Dan blykt lykwols net allinne dat hja sels al in ein oan har libben makke hat, mar dat ek syn soan Kreon himsels by har lyk fan kant makke hat.

Kommintaar:
Dit prachtige stik lit de konfrontaasje sjen tusken twa minsken. De iene is in farske ‘politikus’ dy’t tinkt dat hy him yn’e letterlike sin fan it wurd tsjin eltsenien keare moat dy’t him tsjin it belang fan de stêd keart, en dat persoanlike foarkar of besibbens dêrby gjin rol spylje mei. De oare is in jong famke dat har ynstinktyf keart tsjin it net begraven fan in broer, ek al soe it in misdiediger wêze. Dat is foar har in kwestje fan respekt, fan it rjocht fan de libbenen, dy’t oergeane ta de deaden. Dat rjocht moat garandearre wurde troch de famylje en omdat ek har âlders fan it toaniel ferdwûn binne, tinkt Antigone dat hja dizze plicht ferfolje moat, ek al kostet dat har libben.
‘Antigone’ hannelet dus om in konflikt fan de ‘steat’ tsjinoer dat fan de ‘famylje’. Dat dêrby ek ferskillende goaden oanroppen wurde, makket it stik foar ús amper minder tagonklik. It stik is hiel helder fan taal en like simpel as doeltreffend wurdt it ferteld.
Allinne de koargedieltes kinne noch wolris swierrichheden opleverje.

HB

Agamemnon

Op it dak fan it paleis fan Agamemnon leit in wachter te sliepen. Hy moat op ‘e útkyk stean foar it seinfjoer, it beaken, dat de fal fan Troje melde sil. Nei tsien jierren fan oarloch is it einlik sa fier. Troje is ynnommen en generaal Agamemnon komt werom. Op in wein komt hy de stêd yn mei Kassandra dy’t hy ta syn frou makke hat. Kassandra is heldersjende en foarseit de dea fan Agamemnon en seit dat sy sels fermoarde wurde sil troch Klytaimnestra. Har wurden binne noch net kâld of it bart krekt sa’t sy it sein hat.

Lysistrata

NB Der is ek in frije bewurking troch Lolkje Hoekstra fan dit stik. Sjoch dêr foar in koarte beskriuwing fan de ynhâld.

Bloedbrulloft

Dit stik is basearre op in reëel foarfal. It drama fan een tradisjoneel arranzjearre houlik yn in doarp. De breid trout mei in man dy’t har neat seit. Op de trouwerij lit se harsels ûntfiere troch de freon dy’t al jierren fereale op har is. Troch dit foarfal falle der deaden en nimme de nacht, de moanne en de wrâld demoanyske foarmen oan. In stik oer de kar tusken gefoel en ferstân.

Aias

Yn ‘e oarloch fan de Griken tsjin Troje is de Grykse oanfierder Aias (Ajaks) poerlilk wurden om’t syn striidmakkers it wapentúch fan de ferstoarne held Achilles net oan him, mar oan Odysseus jûn hawwe. As it stik begjint hjit de goadinne Athena har beskermeling Odysseus wolkom en lit him sjen wat se mei Aias dien hat: doe’t dy fan doel wie om him te wreken op de Grykse oanfierders hat se him dwylsinnich makke, werop’t Aias yn it fee begûn om te slaan. Odisseus is tankber dat hy de dea ûntkommen is, mar ek ferbjustere troch de waansin fan Aias. As dizze de oare moarn ûndekt wat er krekt dien hat, wit hy fan skamte net mear wat er dwaan moat. Nettsjinsteande de smeekbedes fan syn frou en syn soldaten deadet er himsels. De bruorren Menelaos en Agammemnon (de heechste generaal fan de Griken) wolle syn lichem yn it sân rotsje litte, fanwege it ferrie dat Aias fan doel wie. Mar dan komt Odysseus werom en slagget deryn om Agammemnon te oertsjûgjen dat sa’n beslût tige min is foar in man dy’t eartiids ek in held wie. Aias broer Teukros krijt tastimming om it lichem fan Aias te begraven.

Filoktêtês

Filoktêtês, op in iensum eilân efterlitten, wurdt troch de smjunt Odysseus en de griene, earlike Neoptolemos weromhelle, om’t hy en syn bôge nedich binne foar it ynnimmen fan Troje. It is in karakterdrama, dêr de ienfâldich te mislieden Neoptolemus yn hifke wurdt op syn earlikheid.

Kening Oidipoes

It ferhaal fan de tragyske omkear yn it lot fan de grutske hearsker fan de stêd en de steat Thebe. Oidipoes, dy’t it folk ferlost hat fan it meunster Sfinks, wurdt ferballe as bliken docht dat er sels de oarsaak is fan de pest. Hy hat, hoewol’t hy dat net wit, syn heit deade en is mei syn mem troud (bloedskande). Dit stik, dêr’t de term ‘oedipuskompleks’ wei komt, is in masterwurk fan dramatyske en lyryske krêft en hat de spanning fan in moderne detektive.

Oidipoes yn Kolonos

Oidipoes komt oan ‘e ein fan syn swalkjen werom yn it Attysk gea fan Kolonos en kriget der syn grêf. Syn dochters binne him yn need trou bleaun; syn soannen wurde ferflokt.

In stikkene lampe

It stik giet oer twa famyljes yn in lyts Chileensk doarpke, ynsletten troch bergen. Manuel, de heit fan’e iene famylje, hat lang lyn de heit fan’e oare famylje fermoarde yn in rûzje. Syn died is ferjûn troch Mercedes, de frou fan’e ferstoarne man. No, folle jierren letter, sil har soan trouwe, mar flak foardat er trouwe sil fynt er út dat Manuel de moardner fan syn heit is en hy wol him wreke en de brulloft giet foarearst net troch. Elts besiket him tsjin te hâlden, mar hy lit him net omprate en fermoardet Manuel. De famylje fan Mercedes liket lokkich fierder te libjen, de soan trout en de famylje fan Manuel moat no mei fertriet libje. Mar de soan is oan it needlot oerlevere, hy kriget in ûngemak en stjert.
It ferrin fan it ferhaal is bysûnder. Hieltyd komme der in âlde Indiaanse man en frou yn foar dy’t mear oer de takomst witte as de oaren. Sy warskôgje de oaren foar wat barre sil. Dêrneist spilet de natuer in grutte rol. It waar en de jiertiden wurde as symbolen brûkt, foar wat der barre sil.

De leafde fan Don Perlimplin en Belisa yn syn tún

Don Perlimplin, in rike âldere man, trout mei de moaie Belisa. Al yn’e houliksnacht bedraacht se him mei fiif mannen. Perlimplin syn winsk is dat sy, al wie it mar koart, him leaf hat. Foar dit doel presintearret er himsels as in heimsinnich hear, dy’t yn it tsjuster by har komt en brieven stjoert. Sa wit hy har leafde te winnen. Belisa wol dizze man graach fan tichtby besjen en Don Perlimplin soarget foar in moeting. By de moeting komt hy as himsels en seit dat er de heimsinnige hear deadzje sil. Wat letter fynt Belisa in ferwûne man en sjocht se dat it Don Perlimplin is dy’t, om har te befrijen, de hân oan himsels slein hat.

Mei sletten doarren

Ien man en twa froulju wurde yn in hotelkeamer brocht. It hotel is in soarte fan ‘hjirneimels’. De deaden hawwe no net drekt in heldhaftich
ferline. Garcin, in sjoernalist, hat syn frou it libben soer makke, desertearre doe’t de oarlich útbruts en deasketten waard.
De lesbyske Ines wie skuldich oan de dea fanwegen in ûngemak fan de man fan har freondinne. Dy freondinne koe hjir lykwols net mear mei libje en hat harren tegearre nei in jier fan kant makke. Estelle hat it bern dea dien dat hja út in bûtenechtlike ferhâlding krigen hie. Betreure troch har neat fermoedzjende man is hja stoarn oan in longûntstekking.
Dizze ferfelende minsken binne no oerlevere om elkoar algeduerigen te kwellen mei harren oanwêzichheid en harren petearen. Ines fielt har oanwiisd op Estelle, Estelle op de sjoernalist en dizze wer op Inez, dy’t him as iennige frijpleitet fan it ferwyt fan leffens dat hy himsels makket. “De hel, dat binne de oaren”, seit Garcin.

Kommintaar:
Dit ynkringend drama giet fansels net oer it hjirneimeld. Sartre, de meast bekende filosoof nei de Twadde Wrâldoarloch, leaude net yn God of hjirneimels. Wat hy mei dit stik sjen litte woe, wie hoe’t minsken dy’t in oar nedich hiene, in tredde dêrmei kwelde. Minsken waarden dêrtroch sawol kweller as kwelde.
Frijheid is by Sartre it meast wêzentlik, mar ek meast tragyske skaaimerk fan de minsk. It betsjut dat hy ferantwurdlik is foar syn dieden. Mei dy dieden, hoe goed bedoeld ek somtiden, hat hy oaren skea tabrocht. It binne krekt dy oaren dy’t ús konfrontearren mei de ûndraachlike lêst fan dy ferantwurdlikheid. Troch syn personaazjes yn in saneamde hel te pleatsen – dêr’t alles ûnomkearber wurden is – driuwt Sartre dy lêst fan de frijheid ta in uterste. Nettsjinsteande de filosofyske strekking is it stik spannend en hat it yntrigearjende karakters.

HB

Antigone

Antigone, dochter fan de foarige Kening Oidipous, freget oan har suske oft hja meidwaan wol oan in ferbeane ûndernimming, it symboalysk begraven fan harren broer. Dizze broer wie nammentlik nei harren bertested ta set om’t hy neffens in ûnderlinge ôfspraak de hearskippij oer Thebe opeaske. By it belis binne de bruorren yn in twakamp omkommen. De nije kening Kreon hat ferbean om it lyk fan de earste broer, dy’t as lânferrieder beskôge waard, te begraven. As it suske Ismene it net oandoart om it ferbod te oertreedzjen, seit Antigone dat hja it allinne wol dwaan sil. Yn it dêropfolgjende diel sjogge wy de nijbakken hearsker Kreon in soarte fan regearingsferklearring ôflizzen, der’t hy yn ferklearret dat hy him tsjin elkenien keare sil dy’t it algemien belang skea docht. Fuortendaliks dêrnei fertelt in soldaat, dat immen sân oer it lyk útstruid hat, sadat Kreon syn earste ferbod al oertrêde is. De oertreder blykt syn eigen nichtsje Antigone te wêzen, dy’t fersein is oan syn soan. Ta argewaasje fan Kreon is hja ek noch grutsk op har died. Om’t hy syn gesach net underwrotten sjen wol, feroardielet hy har ta de feststelde straf. Ek Ismene wurdt ta de dea feroardiele. De âlde sjenner en profeet Tiresias warskôget Kreon. Dy kin him lykwols net yntinke dat hy ferkeart hannelet en hy fertinkt de sjenner der fan op persoanlik gewin út te wêzen. Yn in folgjende konfrontaasje tusken Antigone en Kreon ferhurdzje de stânpunten harren allinne mar. Wol ûntsjocht Kreon no Ismene en ûnder druk fan de âldsten fan de stêd dy’t it koar fan de trageedzje foarmje beslut hy om har net libben te begraven. Op dy wize kin hy syn maatregel útfiere en dochs syn hannen net brâne oan de oertreedingen tsjin de ûnderierdske wetten der’t Antigone him fan beskuldige. Antigone nimt no ôfskie. Nettsjinsteande har iensumens en wanhoop fan har net ferfolle libben, hat hja gjin spyt. Yn de folgjende sêne sjogge wy hoe’t de soan Haimon syn heit Kreon op oare tinzen besiket te bringen. Noch hieltiten kin Kreon net tajûn. Krekt as de sjenner Theresias mei allegear ûngeunstige foartekens oan setten komt, jout Kreon ta dat hy mooglik te fier gien is. Hy jout opdracht om Antigone te befrijen. Dan blykt lykwols net allinne dat hja sels al in ein oan har libben makke hat, mar dat ek syn soan Kreon himsels by har lyk fan kant makke hat. Kommentaar: Dit prachtige stik lit de konfrontaasje sjen tusken twa minsken. De iene is in farske politikus dy’t tinkt dat hy him yn ‘e letterlike sin fan it wurd tsjin elkenien keare moat dy’t him tsjin it belang fan de stêd keart, en dat persoanlike foarkar of besibbens dêrby gjin rol spylje mei. De oare is in jong famke dat har ynstinktyf keart tsjin it net begraven fan in broer, ek al soe it in misdiediger wêze. Dat is foar har in kwestje fan respekt, fan it rjocht fan de libbenen, dy t oergeane ta de deaden. Dat rjocht moat garandearre wurde troch de famylje en omdat ek har âlders fan it toaniel ferdwûn binne, tinkt Antigone dat hja dizze plicht ferfolje moat, ek al kostet dat har libben. Antigone hannelet dus om in konflikt fan de steat tsjinoer dat fan de famylje. Dat dêrby ek ferskillende goaden oanroppen wurde, makket it stik foar ús amper minder tagonklik. It stik is hiel helder fan taal en like simpel as doeltreffend wurdt it ferteld. Allinne de koargedieltes kinne noch wolris swierrichheden opleverje. HB

De Sate

Yn dit stik komme wy yn ‘e kunde mei de húshâlding Slatterly. Earst mei de trije susters letter mei de oaren. De âldste fan de trije – Wendy – is nei twa jier troud west te hawwen skieden en is dêr frijwat ferbittere ûnder. Jenny, de middelste, is op jacht nei in man. Beide binne se skoaljuffer. De jongste, Brenda, docht eins neat oars as tsjin de maatskippij oanskoppe en tsjin alles wat se thús heart en sjocht. De ferhâlding tussen de trije susters is fier fan optimaal. It gesin wurdt behearske troch de heit. Hy mient dat de bern tsjin him binne, en pakt se dan ek hurd oan. Hy is oan ‘e drank en docht oars neat as flokke en ôfjaan op de bern. Ek syn frou kriget der fan lâns.
Sy, de mem, is wat in hússloof en besiket op alle mooglike manearen de frede te bewarjen. It wurdt al gau dúdlik dat dizze minsken net mear op in normale manear mei elkoar prate kinne. Stik foar stik binne se op de ien of oare wize teloarsteld yn it libben. As soan Arthur – it swarte skiep fan ‘e famylje – ûnferwacht foar de doar stiet mei belangryk nijs is der efkes hope dat dat feroaring bringe sil yn it fêst ruste libbenspatroan. Mar al fjochtet Mem noch sa om de boel by elkoar te hâlden, de Heit soarget dat alles op ‘e non rint. Arthur dy ’t it leafst mei dichtsjen de kost fersjinje wolle soe, wurdt op in ûnminsklike manear oanpakt troch de Heit. Arthur reizget teloarsteld ôf en as de efterbliuwende famylje Slatterly de deiske tried wer oppakt, liket it, dat der neat bard is.
Kommintaar:
In realistysk stik weryn de karakters moai en helder beskreaun binne. Troch wat der ûnder de tekst sit, ûntstiet der in broeierige benauwende sfear. In stik mei prachtige dialogen.
It stik is noch alhiel fan dizze tiid. It konflikt sil foar elk (jong en âld) werkenber wêze. It sil net makkelik wêze om mei de ûnderdrukte emoasjes fan de rolfigueren om te gean en sjen te litten.
Mar mei in regisseur dy ’t wat oandoart en mei in dito ploech spilers, is dit in prachtig stik.

AJ

It hûs fan Bernarda Alba

Nei de begraffenis fan har twadde man ûntfangt de strange Bernarda Albada út fatsoen de besite en easket dat dêrnei it libben syn loop wer nimt. Mei ynachtnimming fan de ferplichte rouperioade. Foar har fiif dochters betsjut dat in grutte kwelling. Hja wolle libje, derop út, trouwe miskien. Dêrop makket allinne de âldste dochter út it earst houlik kâns, Angustias. Hja mei jûns troch it finster mei traaljes prate mei in potinsjele houlikskandidaat. Troch it strange libben fan ôfsûndering oefenet dizze ‘Pepe el Romano’ (romano is eins sigeuner) in enoarme oantrekkingskrêft út op de oare dochters. De iennige dy’t dat dúdlik beseft is de âlde húshâldster Poncia, mar har besykjen om dat oan Bernarda Alba dúdlik te meitsjen hat gjin súkses. Ta grutte hilariteit fan de famkes naait beppe – de mem fan Bernardo – somtiden út har keamer. Hja is in bytsje gek wurden en dwilet oer hertstochtlike frijers en kreamet mei har tachtich jier goare ferskes út.
Bernarda Alba sjocht har twongen om tsjin de stream yn allinne mar stranger de hân te hâlden oan’e oarder. Har grutte soarch is wat ‘men’ der wol en net fan tinke moat. Hja hâldt har dochters it lot foar fan in ‘wylde frou’ út it doarp dy’t mei in oar omsloech en dat
mei de dea bekeapje moast.
By de jongste twa suskes is it ferlangjen nei ‘bûten’ en nei leafde – belicheme yn de figuer fan Pepe el Romano – net mear te hâlden. Der brekt ûnienichheid en oergeunst út en úteinlik blykt dat de jongste dochter Adela har nei de nachtlike moeting oan it raam mei Angustias har frijer jûn hat. As Bernarda dat heart, pakt hja in gewear om de ynkringer te ferjeijen. Adela tinkt dat hja him rekke hat, slút har op en makket in ein oan har libben.
Bernarda Alva wol net dat der gûld en kletst wurdt. Foar de bûtenwrâld sil har dochter as faam begroeven wurde.

Kommintaar:
Hoewol’t it stik him ôfspilet yn de strange wrâld fan it andalusyske plattelân fan foar de oarloch, is it noch hieltiten hiel werkenber. It is helder fan taal, soms poëtysk en boartlik, somtiden strak en mei ynhâlden agresje. De hanneling is altiten maklik te folgjen.
Hoewol’t it ein net foarsisber is, fiele jo dat it net oars as fataal ôfrinne kin.
Haadtema is de ûnderdrukte seksualiteit fan froulju, dy’t libje yn in wrâld dêr’t it iepenbiere libben útslutend it domein fan mannen is. Dat men dy mannen yn dit stik net sjogge, ek net de oanbeden Pepe el Romano, makket harren ûnsichtbere macht allinne mar sterker. Ek Bernarda Alba sels, dy’t har dochters besiket te beskermjen yn in bastion fan fatsoen en selsbeheining, is dêr it slachtoffer fan. Allinne har mem ûntlûkt har dêroan, mar dy wurdt dan ek opsluten as gekkin.
De ûnderdrukte seksualiteit fan de dochters stiet net allinne foar de frustrearre erotyske ferlangens mar foar de ûnderdrukking fan alle mooglikheden om ‘nei bûten’ te gean en sels it eigen libben bepale te meien.
It stik is tige libbendich, mei in soad faasje en poëzy, en wis en seker net allegearre tryst en treurich. Foaral net as it giet om it gedrach fan de famkes ûnderling.
Foar in ûndernimmende regisseur en dito ploech froulju is dit in skitterend stik, dat ek foar amateurs helber blykt te wêzen.

HB

Yerma

Yerma is troud mei de boer Juan. It is gjin lokkich houlik. Seksueel fielt Yerma har net ta Juan oanlutsen. Hja wol hiel graach in bern en dêrom frijt hja mei Juan.
Juan is in tryste, ferfeelsume man mei mar in bytsje gefoel. Yerma seit fan Juan: “Hy jout my kost en ynwenning”. Yerma fielt mear foar Victor, in boer út ‘e omkriten. Der wurdt oer Yerma en Viktor praat. Juan hellet dêrom syn twa susters yn ‘e hûs om op Yerma te passen. As Yerma ynsjocht dat hja ûnfruchtber bliuwt, wurget hja har man Juan.
Kommintaar:
It yn 1934 skreaune stik Yerma spilet him ôf op it Spaanske plattelân. In stik dat nochal wat freget oan organisaasje, in protte spilers en dekorbou. Der wurdt gebrûk makke fan lyryske en poëtyske taal. Guon parten binne hielendal yn dichtfoarm. Ek moat in part fan de tekst songen wurde.

SP

Doña Rosita is frij faam

Yn it stille, dreamerige Granada, om de ieuwikseling hinne, wennet it jonge famke Rosita (of Roaske) by har omke en muoike, dy’t har mar graach wat ferpopkje. Har omke kweekt foar syn plesier seldsume roazen, lykas de ‘feroarlike roas’, dy’t mar ien dei bloeit. Blommen – en wat blommen te sizzen hawwe – spylje yn dit stik in belangrike rol. Lykas alle jonge famkes wol Rosita graach trouwe. Yn har neef hat se har ‘prins op it wite hynder’ fûn. Mar de neef moat fuort, nei de pleats fan syn heit yn Súd-Amerika. Rosita nimt har foar om op him te wachtsjen….
En wachtsjen docht se. Jier yn jier út, jierren lang, om einlings Doña Rosita – of mefrou Rosita – wurde te kinnen. It twadde bedriuw spilet tsien jier letter en it lêste nochris tsien jier letter. Hieltyd mear lûkt it ferlangen fan Rosita himsels werom yn it wachtsjen – oant se lang om let hast net mear oer strjitte doart. Al dy jierren fan wachtsjen gean úteinlik foarby as ien dei: as dy iene dei wêrop de ‘feroarlike roas’ bloeit en ferwylket – foar nimmen.
Kommintaar:
‘Doña Rosita’ is in romantyske komeedzje, bytiden drôvich, bytiden poëtysk, mar ek mei in soad iroany en humor. It ieuwige wachtsjen fan Rosita mei dan fergees wêze, mar it wurdt net feroardiele. Mei ‘Doña Rosita’ skipet Garcia Lorca ek in byld fan it Spanje fan begjin dizze ieu, dat him – lykas Rosita – weromlutsen hat yn in deadlike stilstân, mar dat yn dy stilstân ek moai en sinlik is. It wachtsjen en it langstme skerpje ús sintugen én ús gefoel foar ferganklikens mear as de fuortdalikse ferfolling fan ús ferlangens.

HB