Mei sletten doarren

/in /door

Ien man en twa froulju wurde yn in hotelkeamer brocht. It hotel is in soarte fan ‘hjirneimels’. De deaden hawwe no net drekt in heldhaftich
ferline. Garcin, in sjoernalist, hat syn frou it libben soer makke, desertearre doe’t de oarlich útbruts en deasketten waard.
De lesbyske Ines wie skuldich oan de dea fanwegen in ûngemak fan de man fan har freondinne. Dy freondinne koe hjir lykwols net mear mei libje en hat harren tegearre nei in jier fan kant makke. Estelle hat it bern dea dien dat hja út in bûtenechtlike ferhâlding krigen hie. Betreure troch har neat fermoedzjende man is hja stoarn oan in longûntstekking.
Dizze ferfelende minsken binne no oerlevere om elkoar algeduerigen te kwellen mei harren oanwêzichheid en harren petearen. Ines fielt har oanwiisd op Estelle, Estelle op de sjoernalist en dizze wer op Inez, dy’t him as iennige frijpleitet fan it ferwyt fan leffens dat hy himsels makket. “De hel, dat binne de oaren”, seit Garcin.

Kommintaar:
Dit ynkringend drama giet fansels net oer it hjirneimeld. Sartre, de meast bekende filosoof nei de Twadde Wrâldoarloch, leaude net yn God of hjirneimels. Wat hy mei dit stik sjen litte woe, wie hoe’t minsken dy’t in oar nedich hiene, in tredde dêrmei kwelde. Minsken waarden dêrtroch sawol kweller as kwelde.
Frijheid is by Sartre it meast wêzentlik, mar ek meast tragyske skaaimerk fan de minsk. It betsjut dat hy ferantwurdlik is foar syn dieden. Mei dy dieden, hoe goed bedoeld ek somtiden, hat hy oaren skea tabrocht. It binne krekt dy oaren dy’t ús konfrontearren mei de ûndraachlike lêst fan dy ferantwurdlikheid. Troch syn personaazjes yn in saneamde hel te pleatsen – dêr’t alles ûnomkearber wurden is – driuwt Sartre dy lêst fan de frijheid ta in uterste. Nettsjinsteande de filosofyske strekking is it stik spannend en hat it yntrigearjende karakters.

HB

In slet fan tsien dollar

/in /door

It strjithoerke Lizzy wurdt lestig fallen troch in jonge swankebast fan goede komôf. By de rûzje dy’t dêrop folget wurdt in neger, dy’t tafallich tjûge wie, delsketten. Letter besiket men syn kameraat de skuld yn de skuon te skowen. Ophise troch rassewaan liket hy troch in groepke blanken lyncht te wurden. Dêrnei siket hy in skûlplak by Lizzy, dy’t krekt bliid is mei de belangstelling fan Fred, de soan fan in senator. De swarte jonge wol dat it famke de wiere tadracht oan it ljocht bringt, om’t allinne dat him fan syn efterfolgers rêde kin. Dizze Fred is lykwols in neef fan de echte skuldige. Fred en syn heit dy’t heech oanskreaun stiet, besykje it famke, yn ruil foar jild, ta meineed te bringen: goed besjoen is it in died út heitelânsleafde, as troch har ferklearring in nutteleaze neger opoffere wurdt foar de ûnbetochtsumheid fan in respektearre blanke. Under druk jout it famke ta, ferriedt de neger en mei dêrnei heit en soan fan de senatorenfamylje ta har regelmjittige besiters rekkenje. Nettsjinsteande dat fielt Lilly har besibbe oan de swarte jonge: beide binne misbrûkt troch de riken en berôve fan harren weardichheid. Mar gjinien fan de ûnderdrukten is by steat om yn opstân te kommen.

Kommintaar:
It stik spilet yn de tiid dat de skieding fan rassen yn in soad súdlike steaten noch offisjeel polityk wie. De tekening yn it stik is net allinne letterlik, mar ek figuerlik nochal swart-wyt. Mar it stik is mear dan in oanklacht tsjin de rassehaat en tsjin maatskiplike útrûpeling en fernedering fan de rjochtleazen troch de besittende klasse. Sartre naam in links, marksistysk stânpunt yn, mar yn tsjinstelling ta bygelyks de (westerske) kommunisten stiet by him it yndividu sintraal. Dat yndividu moat in kar meitsje, dêryn leit syn besteansgrûn. Dat betsjut net dat tsjin Lizzy in moralistysk fingerke opstutsen wurdt, om’t hja in foute kar makket. Krektoarsom, it stik wol sjen litte, dat as immen de stim fan syn gewisse net folgje kin, it mei syn weardichheid dien is.
Om hjoeddedei noch spile te wurden, soe it stik faaks bewurke wurde moatte. Swierrichheden tusken ferskillende (etnyske) groepen binne der noch hieltyd, mar de tsjinstellings lizze net mear sa swart-wyt.

HB

Mei sletten doarren

/in /door

Trije persoanaazjes binne nei de dea feroardiele ta in ferbliuw yn ien keamer oant yn ivichheid. Dit ferbliuw wurdt ta in marteling om’t de konfliktsituaasjes dy’t ûntsteane, net ta in oplossing brocht wurde kinne. Sels in útwei troch moard of selsmoard is net mooglik.
Yn it lêste tafriel jout ien fan de personaazjes de filosofy fan Sartre dúdlik wer: “De hel, dat binne de oaren.”
In útdaging foar de bettere toanielploech.

NB De beskriuwing by de oersetting fan Klaas Bruinsma is wat grutter.