Filoktêtês, op in iensum eilân efterlitten, wurdt troch de smjunt Odysseus en de griene, earlike Neoptolemos weromhelle, om’t hy en syn bôge nedich binne foar it ynnimmen fan Troje. It is in karakterdrama, dêr de ienfâldich te mislieden Neoptolemus yn hifke wurdt op syn earlikheid.
It ferhaal fan de tragyske omkear yn it lot fan de grutske hearsker fan de stêd en de steat Thebe. Oidipoes, dy’t it folk ferlost hat fan it meunster Sfinks, wurdt ferballe as bliken docht dat er sels de oarsaak is fan de pest. Hy hat, hoewol’t hy dat net wit, syn heit deade en is mei syn mem troud (bloedskande). Dit stik, dêr’t de term ‘oedipuskompleks’ wei komt, is in masterwurk fan dramatyske en lyryske krêft en hat de spanning fan in moderne detektive.
Oidipoes komt oan ‘e ein fan syn swalkjen werom yn it Attysk gea fan Kolonos en kriget der syn grêf. Syn dochters binne him yn need trou bleaun; syn soannen wurde ferflokt.
Yn in teater – omtrint 1920, mar it kin ek letter wêze – binne in ploech spilers en in regisseur oan it wurk. Se ha der net in soad nocht oan, want se fine it stik, fan de skriuwer Pirandello, net sa bêst as de Frânske stikken dy’t se wend binne. Dan komt in nuver groepke minsken troch de seal op it poadium ta. Se sizze dat se op syk binne nei in skriuwer dy’t harren drama ta in ein bringe kin. De spilers fine dit mar steurend en ek de regisseur wol der yn it earst neat fan witte, mar as de personaazjes – sa at se har sels neame – mear oer har sels fertelle, begjint hy it as in alternatyf te sjen foar it minne stik dêr’t se mei dwaande binne.
De heit fan dizze famylje fertelt oer syn frou dy’t hy ferlitten hat om’t er net mear mei har libje koe. De frou hat doe in ferhâlding krigen mei in oare man en hat trije bern út dizze relaasje. Ut begrutsjen en skuldgefoel hat de heit dizze nije húshûlding lange tiid yn’e gaten hâlden. Oant er op in goeie dei by in ‘madam’ in jong famke moetet, dy’t troch dizze madam Pace min of te mear twongen is om harsels te prostituearjen. Krekt op’e tiid ûntdekt de heit dat dit syn styfdochter is.
Wylst de regisseur en de spilers besykje om dizze en oare sênes nei te spyljen, komt it ta hieltyd heftigere konfrontaasjes tusken de heit en de styfdochter, dy’t it ferline hiel oars besjocht.
Yn de lêste sêne, as de regisseur besiket om it slot fan dit famyljedrama te rekonstruearjen, komt it ta in ûnferwachte ûntknoping.
As yn 2020 de wrâld troch in nukleaire katastrofe troffen is, is it libben op ierde allinne noch mar mooglik ûnder de grûn, foar dyjingen dy’t it oerlibbe hawwe, útsein yn Australië, dêr’t men noch boppegrûns libje kin. In ploech bern libbet yn de romte Charly 9, ien fan harren hâldt stikem in hûn, dat jout kribbekeurigens. Ut Australië komt in nij famke, dat brekt de sleur en elts besiket har foar de eigen ynteresse te winnen. Dan komt in feilichheidsagint de hûn op’t spoar en driget de hiele kliber straf te krijen op ien famke nei, dat by ûngelok de hûn yn’e kikert rinne litten hat. Krekt op dat stuit kundigt de omropper oan, dat Charly 9 oanwiisd is om nei Australië ta te ferhúzjen. Allinne it Australyske famke bliuwt omdat har mem yn Charly 9 wurk hat en dan beslút in jonge ek te bliuwen.
Yn Brillelân giet it der om wa’t de moaiste en de bêste bril hat. Yn Pettelân ha de minsken de measte noed mei wat se it bêste op’e holle ha kinne. As de Brillelanners en Pettelanners inoar moetsje jout dat earst oanlieding ta gekoanstekkerij, argewaasje en misbegryp. Oan’e ein komt lykwols alles wer goed.
Op in âld , ûnbewenne boerspul doocht it net. Nimmen wit oan wa’t de pleats ferkocht is en benammen nachts strune der lju om hûs en hear. Dan wurdt der ek mei guod omtôge. It lykje wol grutte oaljefetten. Letter stjerre der in pear skiep yn’t lân. De feedokter fynt út, dat de bisten ferjûn binne. It docht bliken, dat de pleats brûkt wurdt troch kriminelen as opslach foar ferbean lânboufergif en dat is yn’t wetter telâne kaam. Skoalbern en boeren helpe de plysje om de smjunten yn te rekkenjen.
In mem komt mei har bern yn in poppewinkel om wat te keapjen. It docht bliken dat de poppen dy’t oars prate koene, it ynienen allegearre ferpoffe om lûd te jaan, en neffens de winkelman kin’t wolris hûndert jier duorje ear’t se har wer hearre litte. Mar dezelde nachts bringt in tsjoender alles wer ta libben, ta grutte niget fan Jan en Sytske, dy’t op aventoer en út nijsgjirrigens de winkel ynslûpt binne. In koart stikje foar jongere bern.
Prachtich tiidsbyld fan it libben fan grutte húshâldings foar, yn en nei de oarloch op it Fryske plattelân. Foaral it wrotten fan froulju (soarch foar de bern, de húshâlding, yn ferwachting rekke, ensfh.) komt oan’e oarder. En ek de tradisjonele ferhâlding fan man en frou. De ûndertitel is dan ek: ‘Wat heit docht dat is altyd goed’.
It stik bestiet út 26 sênes, ôfwiksele mei sa’n sân ferskes.
It stik giet oer twa famyljes yn in lyts Chileensk doarpke, ynsletten troch bergen. Manuel, de heit fan’e iene famylje, hat lang lyn de heit fan’e oare famylje fermoarde yn in rûzje. Syn died is ferjûn troch Mercedes, de frou fan’e ferstoarne man. No, folle jierren letter, sil har soan trouwe, mar flak foardat er trouwe sil fynt er út dat Manuel de moardner fan syn heit is en hy wol him wreke en de brulloft giet foarearst net troch. Elts besiket him tsjin te hâlden, mar hy lit him net omprate en fermoardet Manuel. De famylje fan Mercedes liket lokkich fierder te libjen, de soan trout en de famylje fan Manuel moat no mei fertriet libje. Mar de soan is oan it needlot oerlevere, hy kriget in ûngemak en stjert.
It ferrin fan it ferhaal is bysûnder. Hieltyd komme der in âlde Indiaanse man en frou yn foar dy’t mear oer de takomst witte as de oaren. Sy warskôgje de oaren foar wat barre sil. Dêrneist spilet de natuer in grutte rol. It waar en de jiertiden wurde as symbolen brûkt, foar wat der barre sil.
In komeedzje mei in serieuze psychologyske ûndertoan.
Ayckbourn lit yn dit stik twa wrâlden troch elkoar hinne rinne; oan de iene kant is der de echte wrâld fan Susan, dy’t frustrearre is as frou en as mem. Se hat in ferfeelsume man, in ûnferskillige soan en in nuveraardige skoansuster dy’t altyd striemin iten klearmakket.
Oan’e oare kant is der de dreamwrâld fan Susan, dêr’t it roazen en anjelieren snijt, mei in skat fan in dochter, in ideale man en in soargsume broer. Dizze wrâld begjint neidat Susan yn’e tún de stâle fan’e harke tsjin de holle krigen hat. It hin’ en wer gean tusken dizze wrâlden kin úteinlik net goed gean en Susan stiet oan it ein fan it stik dan ek hielendal alinne en ferbaldere yn’e tún.
Wytske Bouma moetet op in moadebeurs yn Düsseldorf in earder kammeraatske, dy’t ek yn it moadefak sit. Tegearre reizgje se werom, in dei earder as dat Douwe Bouma syn Wytske thús ferwachtet. Wytske jout wakker op fan Douwe, mar de krekt skieden Sia seit, dat gjin inkele man it by ien frou hâldt. Om Douwe te testen komme se oerien de mûs op it spek te binen. Wytske giet nei Sia’s flat en Sia skillet even letter by Douwe oan as freondinne fan Wytske, dy’t gjin hotelkeamer fine kin. Douwe skillet de hiele Gouden Gids troch, mar it slagget ek him net in gaadlik plak foar Sia te finen.
No kin Sia útein sette mei har ferliedingskeunsten om Douwe op’e proef te stellen. It seit himsels dat der in soad brike sitewaasjes ûntsteane, mar Douwe hâldt hoek. As Wytske de oare moarns thúskomt moat Sia bekenne dat Douwe in snoepy fan in man is. Sy komt der minder ôf, Douwe fynt har in haaibaar fan in frommes.
In alderaardichst blijspul.
Titia Joustra is in jonge widdo, dy’t op in reis in âldere man moete hat, dy’t fereale op har waard. Dy leafde kaam lykwols fan ien kant. It stik begjint as dy âldere man krekt stoarn is. Titia kriget tiding dat dy man syn fermogen tomakke hat oan in omkesizzer fan him, mei de namme Fred. Dy Fred kin oer it fermogen beskikke op betingst dat er trout mei Titia.
As Fred nei in ôfspraak makke te hawwen by Titia op besite komt, is se net thús. It hjit dat se hookstrooks by in sike freondinne roppen is. Sy hat in briefke achterlitten: sy noeget Fred út salang mar by har te útfanhûzjen. Mar Titia is wol thús, se hat har as tsjinstfaam ferklaaid om Fred sa neutraal mooglik te observearjen. Fansels lizze de tsjinstfaam en Fred it meielkoar oan, dat leit yn’e reden, is’t net sa…
Foar in noflike jûn in kostlik stik.
Gerard kin it mei syn bedriuw net lyk hâlde. De skulden groeie him boppe de holle en hy sil minsken dien jaan moatte. De saak kin rêden wurde as er trout mei in goekunde mei gâns modder oan’e kloet. Sy wol graach, mar it liket Gerard wol fleanen.
Yn’e famylje giet it ferhaal, dat syn ferstoarne pake yn of om it hûs in skat ferburgen hat. As dy skat fûn wurde soe, soe ús maat út’e niten wêze. It boarstbyld fan pake, dat in eareplak yn’e hûs hat, sil by eintsjebeslút de kaai wêze ta it finen fan de skat.
En sa as it yn in goede klucht heart, jouwe oan’e ein fan it stik in pear spantsjes inoar it jawurd en komt alles yn kalk en semint.
It stik begjint yn 1951 en spilet him ôf yn seis tafrielen dy’t hieltyd mei sawat fiif jier tuskenromte elkoar opfolgje.
Doris hat George by tafal moete yn in restaurant en se binnen meielkoar op bêd rekke. De oare moarns komt it praat op harren oare helte en harren bern. Sa ûntstiet in bân dy’t beide der ta bringt om ôf te praten elkoar it oare jier, itselde wykein, dêr wer te moetsjen.
Dit giet troch oant 1975. Yn seis tafrielen sjogge wy in fearnsieuw libben op ynkringende wize oan ús foarby gean.
Dit stik hâldt jin fan’t begjin oant ein yn besnijing!
Dit stik spilet him ôf yn in grut simmerhûs. Yn de simmer wurdt it bewenne troch de mem, in widdo, har dochter, dy’t by de man wei is en in soan mei de frou. De mem beslút in twadde houlik oan te gean mei in man, dy’t har jeugdleafde west hat, in leafde dêr’t se beide nea frij fan kommen binne. Sy wol it simmerhûs, neffens de winsk fan har ferstoarne man, de bern taparte. Dat jout swierrichheden, want de soan, dy’t al yn gjin fiif jier thús west hat, easket syn part yn jild op en dat kinne de beide oare bern net opbringe.
By eintsjebeslút sjocht de mem fan trouwen ôf en beslút om yn it simmerhûs te bliuwen.
Dit binne de uterlike feitlikheden, it giet derom, wat der him inerlik by dizze minsken ôfspilet. Dit is in stik foar guon dy’t wat djipper dolle wolle as sljochtweihinne. In stik, dat foar spilers mooglikheden yn hat om ta karakterferdjipping te kommen.
Fokke Heeringa, in man allinne, libbet hiel ienfâldich op’e romte, sûnder alle hjoeddeiske geriif fan masines en apparaten. Kontakt hat er allinne mei de buorlju. Bûtensteanders fine it by him yn’e hûs in grutte binde, mar Fokke is der lokkich mei.
De gemeente is lykwols fan betinken dat der wat oan dien wurde moat en stjoert in maatskiplik wurkster op ûndersyk út. It frommeske wit Fokke safier te krijen dat er in wike by har yn’e húshâlding sil. Der moat him wat hygiëne en beskaving bybrocht wurde.
Grutter tsjinstelling as tusken it frije, rêstige, natuerlike libben fan Fokke en it fleanen en jachtsjen yn’e húshâlding fan de maatskiplik wurkster en har man en bern is der net te betinken.
De útfanhûzerij mislearret dan ek folslein.
Ferpleechkundige Nynke hat tsjin’t sin fan har mem in flatsje hierd yn’e stêd. Sy wennet dêr njonken in pear studinten en in jong troud pear. Fansels besykje de jonges Nynke te fersieren, sy ha der sels in weddenskip oer ôfsluten: foar wa sil Nynke it earst troch de bocht gean? Buorfrou hâldt ek wol fan aksje en docht yn’e mande mei. Wylde tafrielen spylje him ôf en it kin fansels net misse, dat Nynke har mem dit te hearren kriget. Dan komme de tûkelteammen, want mem wol by har yn’e buert wenje om tafersjoch hâlde te kinnen.
Om dy bui te kearen wurde Jan en alleman ynskeakele, sels omke Douwe. Dy lêste wurdt Nynke har rêding, omdat er it oan leit mei mem, en net yn’e stêd wenje wol!
Yn pensjon “Wettersicht” barre frjemde dingen. De pensjonhâlder en syn gast/freon kinne de swierrichheden suver net oan, benammen net as de frou ek noch in pear dagen fan hûs sil. In nije gast, in ferneamde tillevyzjestjer, siket in skoftsje ûnderdak yn it pensjon, omt se op’e flecht is foar de parse en foar har eigen produsint. Dochs witte de sjoernaliste en de podusint har wol te finen en dan binne de rapen goed gear.
As dan noch in tal misbegripen tusken ûnderskate figueren ta in útdragen saak komt, kin elk oan’e ein ferromme sykhelje.
Edward Broekaart is fabrikant yn ûnderguod en docht alle war om in miljoen slipkes oan it leger te sliten. Der is haast by de transaksje, mar de húsfeint, net op’e hichte mei Edward syn saken, sâltet de boekhâlder ôf, omdat er fan betinken is dat syn baas yn alle rêst syn moarnsbrochje ite moatte kin. Edward, dochs al min te sprekken omt syn frou mei in fikse kater op bêd leit, wurdt no alhiel gysten. As er dan ek noch in brief mei in pikante ynhâld yn har taske fynt, is er breinroer. Mar hy moat fuort. Dan docht bliken dat Anne Marie de jûns tefoaren oan’e jui west hat mei in hege ome fan it leger. Dat is, hoe kin’t ek oars, de kolonel dy’t oer de slipkes giet. It wurdt in spektakel fan komsa, mar oan’e ein fan’t stik komt elk aardich oan syn/har trekken.
Tige geskikt foar in fleurige jûn.